start

Polska flaga na Monte Cassino

Paweł Łepkowski

74 lata temu, 19 maja 1944 r., zakończyła się jedna z najcięż­szych bitew II wojny światowej. Próba zdobycia zajętego przez niemieckich spadochroniarzy wzgórza klasztornego Monte Cassino składała się w rzeczywistości z czterech osobnych batalii, które trwały przez cztery miesiące od 17 stycznia do 19 maja 1944 r. Brytyjski historyk Matthew Parker nazwał ją „najcięższą i najkrwawszą z walk zachodnich aliantów z niemieckim Wehrmachtem na wszystkich frontach II wojny światowej"

 Po kapitulacji Włoch w 1943 r. oddziały Wehrmachtu zaczęły się wycofywać na północ wzdłuż Półwyspu Apenińskiego. Dowództwo niemieckiego frontu południowego stworzyło dwie improwizowane linie obrony. Ich zadaniem było opóźnienie ofensywy aliantów zmierzającej w kierunku niemieckich umocnień nazywanych Linią Gustawa. Miała ona 130 km długości i rozciągała się wzdłuż rzek: Garigliano, Rapido i Sangro. Znakomicie wykorzysta­ła naturalne ukształtowanie terenu. Wehrmacht wybrał cztery wzgórza jako kluczowe pozycje obronne: Monte Cairo, San Angelo, Passo Como i Monte Cassino. Frontem włoskim dowodził feldmarszałek Luftwaffe Albert Kesselring. W listopadzie 1943 r. obiecał Hitlerowi, że zatrzyma aliantów w południowych Włoszech przez pól roku. Słowa dotrzymał.

Miejscem kluczowym było wzgórze nad miastem Cassino przy drodze nr 6. Wznosi się ono zaledwie 519 m nad poziomem morza. Jednak z punktu widzenia strategii obronnej już od V w. przed Chrystusem stanowiło bramę do południowej Italii. Między 525 a 529 r. przybył tutaj święty Benedykt z Nursji, który - zachwycony urodą tego miejsca - postanowił zbudować na ruinach rzymskiej świątyni Jowisza, Febusa i Wenery trzecią po Rzymie i Subiaco siedzibę swojego zakonu. W ciągu kolejnych 15 wieków klasztor stał się wielkim ośrodkiem myśli chrześcijańskiej. W bibliotece klasztornej zgromadzono ponad 100 tys. bezcennych zabytków piśmiennictwa starożytnego i średniowiecznego. Przez wieki klasztor był też potężną twierdzą. W 1799 r. wzgórze zdobyły wojska I konsula Francji Napoleona Bonapartego.

Ale 14 lutego 1944 r. ten wspaniały pomnik dziedzictwa światowego został z rozkazu dowódcy 15. Grupy Armii gen Harolda Alexandra zamieniony w zgliszcza. 256 alianckich bombowców zrzuciło na klasztor 576 ton bomb. Niemcy jednak nie ustąpili: żołnierze elitarnej 1. Dywizji Spado­chronowej „Herman Göring" bronili się zaciekle, wykorzy­stując podziemia twierdzy i każdy kamień ze zniszczonych murów obronnych. Następujące po sobie uderzenia 2. i 4. Dywizji Hinduskiej, doborowej brytyjskiej 78. Dywizji Battleaxe, a później 2. Dywizji Nowozelandzkiej nie przyniosły przełomu w wałkach.

Pomiędzy 15 a 17 lutego Królewski Pułk Sussex próbo­wał bezskutecznie zdobyć sąsiednie wzgórze 593 (Monte Calvario). Zginęło 245 bohaterskich Gurków z Gurkha Rifles. Wszystkie użyte do ataku na oba wzgórza jednostki brytyjskie i nowozelandzkie zostały niemal całkowicie rozgromione. Straty sięgały 90 proc. stanów osobowych.

15 marca rozpoczęła się operacja „Dickens" - trzecie i najkrwawsze natarcie, w którym zginęła niemal cała 4. Hinduska, 2. Nowozelandzka i 78. Angielska Dywizja. Alianci stracili łącznie 54 tys. ludzi, nie zdobywając wzgórza. 11 maja rozpoczęła się kolejna operacja oznaczo­na kryptonimem „Diadem". Tym razem wzgórze szturmo­wał 2. Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Atakując w niemal nieosłoniętym terenie naszpikowanym minami, Polacy nie mieli praktycznie żadnych szans, żeby przełamać niemiecką obronę. A jednak - ku zdumieniu sojuszników - 17 maja drugi atak naszych żołnierzy przyniósł oczekiwany od kilku miesięcy przełom. 12. Pułk Ułanów Podolskich pod dowództwem ppor. Kazimierza Gurbiela wkroczył do klasztoru. Na ruinach klasztoru benedyktynów załopotała biało-czerwo­na flaga zwycięzców. Dwa dni później dowódca 15. Grupy Armii gen. Harold Alexander skierował list otwarty do 2. Korpusu Polskiego, w którym napisał: „Żołnierze 2. Polskiego Korpusu! Jeżeliby mi dano do wyboru między którymikolwiek żołnierzami, których bym chciał mieć pod swoim dowództwem, wybrałbym Was - Polaków".

Tekst opublikowano w „Rzeczpospolitej”, 18 maja 2018 r.